JELTSIN
REX
Een
politieke tragedie
Op
basis van de historische gebeurtenissen rond de 4e October 1993 in Moskou, die
zich zullen lenen voor ingrijpende geschiedvervalsing.
Voor
de media-intelligentsia, die zichzelf niet herkent in de spiegel van het beeldscherm.
In
Opdracht van
NEStheaters,
Amsterdam
Theater
Lantaarn/Venster, Rotterdam
INHOUDSOPGAVE
A. World News
B.
Jeltsin, Van Volksheld tot Tiran
C.
President Jeltsin en Koning Oedipoes
D.
Dramatische lijnen
E.
Aanwijzingen voor opvoering
1.
Toneelbeeld
2.
Dekor
3.
Kledingontwerp
4.
Muziek
5.
Dia en Video
F. Verloop gebeurtenissen in Rusland 1991-1993
JELTSIN
REX
PROLOOG
1.
De Orakelspreuk
2.
Kritiek van de Auteur
AKTE
1 DE ONTBINDING VAN DE RAAD
1.
Nieuwsbericht 1
2.
Het ontbindingsdecreet
3.
De weigering van de Raad
4.
Studiogesprek Zeno 1
5.
Diabeeldprogramma
6.
De overwinning op de Sfinx
7.
Ik, Koning Oedipoes
AKTE
2 DE BELEGERING VAN DE TEMPEL
1.
Nieuwsbericht 2.
2.
Muziekintermezzo
3.
De weigering van Kreon
4.
Het ultimatum
5.
Tereisias' beschuldiging
6.
De Vadermoord
7.
Muziekintermezzo
AKTE
3 DE VOLKSDEMONSTRATIE
1.
Nieuwsbericht 3
2.
De mars op het Oedipoescomplex
3.
De crisis in het Paleis
4.
Het protest van Tereisias
5.
Het dillema van Kreon
6.
Iokaste en de bloedschande
7.
Oedipoes' besluit
8.
Het bestormingsintermezzo
AKTE
4 DE SLAG OM DE TEMPEL
1.
Nieuwsbericht 4
2.
Verwoeste tempel
3.
Interview Oedipoes
4.
Studiogesprek Zeno 2
5.
Muziek-videointermezzo
6.
U, burgers van Athene
7.
Muziekintermezzo
AKTE
5 GEEN ZELFINZICHT, GEEN BALLINGSCHAP
1.
Nieuwsbericht 5
2.
Tereisias' epiloog
3.
Polyneikes eist de macht
4.
De weigering van Oedipoes
5.
De terugkeer van het bloed
EPILOOG
6.
Nieuwsafsluiting.
A.
WORLD NEWS
De
moderne wereldburger produceert zijn of haar wereldbeeld door in contact te
treden met de media. Het kader van de nieuwscamera vormt hierbij de harde kern
van het gezichtsveld. Wanneer de nieuwscamera verschuift of de machtsconstellatie
binnen de ideologie van de politieke commentatoren verandert, dan transformeert
het wereldbeeld. Niet alleen voor de ontwikkelde belangstellende, maar ook
voor deskundigen is het bijzonder moeilijk om perspectieven te ontwikkelen,
die zich onttrekken aan de dominante definities van de media-instituten.
Media, die na het verkondigde einde van de ideologie, in het Nederlandse consensusklimaat
in toenemende mate dezelfde ideologie verspreiden.
Op
het moment van een staatsgreep of een andere politieke mega-gebeurtenis draaien
de mondiale mediakanalen op hoogspanning en leveren een dag en nacht
doorlopende televisieshow. Daarbij worden voortdurend impliciete oordelen
gemaakt en wordt er meestal voor een van de strijdende partijen gekozen. De
oordelen, het achterliggend wereldbeeld en de
mediamanipulaties
zijn reeds jaren mijn onderzoeksgebied en vormen tevens de bron voor dit
project. Inzet van het theatraal onderzoek is de ontwikkeling van een nieuwe
en deconstruerende manier van verwerken van media-informatie.
Naast
mijn politieke documentaire analyses in 'Paradise/Paradox', 'Kabinet 1917' en
'Babylon, Saddam en Ik' heb ik de afgelopen jaren een casestudy gedaan naar de
manier waarop men denkt en schrijft over het einde van het communisme en de
toekomst van Rusland. Na een serie artikelen over dit onderwerp (Zie
bijlagen), zou ik een theatrale verwerking willen geven die is toegespitst op
de rol, die de Russische president Boris Jeltsin in dit proces speelt. Een
dramatische persoonlijkheid, die een dubbelzinnige speelt in het
hervormingsproces.
B.
JELTSIN, VAN VOLKSHELD TOT TIRAN
De
verslaggeving en interpretatie van de gebeurtenissen in Rusland sinds de
Perestroyka zijn mijns inziens nog steeds getekend door de schaduw van de koude
oorlog tegen het communisme en alle traumas, die hierover in Oost en West
bestaan. De huidige president Boris Jeltsin wordt in het westen weliswaar nog
steeds gezien als de kampioen van de democratie in Rusland en garantie voor de
voortgang van economische hervormingen in kapitalistische zin, maar er lijkt
ruimte voor een geheel andere interpretatie.
Zijn
vernietigingsdrang van de communistische structuren is mijns inziens niet een
instrument tot de ontwikkeling van een democratische cultuur, maar het
substituut van een vadermoord in Oedipale zin.
In
de coups van Augustus 1991, December 1991 en October 1993, koos het Westen
steeds probleemloos zijn kant en ontbrak het hier aan enige vorm van inhoudelijke
discussie. In mijn ogen komt dit voort uit het feit dat in het Oosten misschien
de dooi was ingevallen, maar dat het Westen zich sterker dan ooit koestert in
het bevroren wereldbeeld van de Koude Oorlog.
Mijn
dissidente politieke analyse van de gebeurtenissen (Zie bijgevoegde artikelen)
zal ik theatraal verwerken door de te schrijven toneeltekst te concentreren
op de gebeurtenissen van October 1993 in Moskou, die eindigden met de bestorming
van het "Witte Huis". Hierbij zal ik de dominante politieke analyses
proberen te ontmantelen door een cultuursymbolische herschrijving van de
Geschiedenis van dit politieke media-
evenement
te geven. Kern hierbij is dat ik de ex-communistische "democratische"
verhouding tot het communisme zal beschrijven als Oedipaal, met Jeltsin in
de hoofdrol als Koning Oedipoes.
JELTSIN
EN DE PSYCHO-ANALYSE
Naast
andere dramatische momenten speelt het liefde-haat conflict van Koning
Oedipoes een hoofdrol in de ontwikkeling van het stuk. In zoverre proberen
tekst en dramatische structuur een uitspraak te doen over de beweegredenen
achter het
functioneren
van President Jeltsin en daarmee inzicht te verschaffen in de politieke
toekomst van Rusland. Met behulp van de psycho-analyticus Drs. Paul de Klerk is
er een analyse gesteld, die ik vervolgens in het toneelstuk heb verwerkt.
Boris
Jeltsin zou moeder-gesocialiseerd, waarbij zijn symbiotische relatie met zijn
moeder een belangrijke drijfveer vormt voor zijn vadermoord. Hij vernietigt de Vader/
Gorbatsjov/ Sovjet-Unie/ Communisme/ De staat/ De orde en rationaliteit en wordt verleid door de Moeder/ Rusland/
Het Volk/ De traditie/ De instinctieve irrationaliteit. Hij is hierin afhankelijk
van de liefde, die het Russische volk hem geeft en zal zich miskent voelen,
wanneer hij deze liefde moet ontberen.
Hij
zal het instinct hebben zijn moedelijke liefdesobject het volk te vernietigen.
De bestorming van het Witte huis moet men in dit verband duiden als een poging
om 2 jaar na de vadermoord, de sporen hiervan uit te wissen.
C.
ARTISTIEK PLAN: PRESIDENT JELTSIN EN KONING OEDIPOES
Inzet
van het toneelstuk vormt een dubbelzinnige en actuele verwerking van de
Oedipoesmythe. Hierbij zal ik de hierboven behandelde dimensies "World
News", "Jeltsin en het communisme" en "Oedipoes in
Thebe" integreren tot een "gelaagde"tragedie.
De
plaats van handeling is de Studio van het actualiteitentelevisieprogramma
"Het Pantheon". "Het Pantheon" geeft een doorlopend
mediaverslag van de politieke crisis, die in Thebe is ontstaan als gevolg
van de pest en het voornemen van koning Oedipoes zijn critici onder de adel al
hun rechten te ontnemen.
Nadat
het orakel heeft gesproken memoreert de auteur in de Proloog de tragische
gebeurtenissen in het door de Pest getroffen Thebe. Is Koning Oedipoes, die
met alle middelen de Pest bestrijdt, misschien haar veroorzaker?
Gaandeweg
de 1e Akte wordt middels verwijzingen en dia/videobeelden duidelijk dat het
verhaal van Oedipoes het mythisch kader vormt waarmee verslag wordt gedaan van
een zeer actuele politieke mega-gebeurtenis in het post-communistische
Rusland.
De
gebeurtenissen van October 1993, waarin president Jeltsin het parlement ontbond
en met geweld het "Witte Huis" veroverde, vormen de verhaallijn van
de tragedie "Jeltsin Rex".
Hierbij
moet duidelijk worden dat veel personages in feite dubbelpersonages zijn.
President Jeltsin is mythisch gesymboliseerd in Koning Oedipoes.
Oedipoes/Jeltsin pleegde een vadermoord op het communisme, verpersoonlijkt
in Laios/Gorbatsjov. Hij mist echter het inzicht dat hij het zelf is, die
verantwoordelijk is voor de Pest/Economische crisis in Thebe/Moskou. Na de
moord op zijn vader deelt hij nu het bed met Koningin Iokaste/Moedertje Rusland.
Hij verwekt bij haar vier kinderen, waarbij Polyneikes/Zjirinovsky in de
laatste Akte aankondigt dat de macht hem toekomt en dat Thebe weer groot en
sterk zal worden. (Zie Personages)
De
tragedie speelt zich af in de TV-studio van het actualiteitenprogramma
"Het Pantheon", die vanuit Athene verslag doet van de politieke
gebeurtenissen in Thebe. Het Pantheon symboliseert de westerse media, die
door haar voortdurende steun aan de "democraat" Jeltsin, niet alleen
de werkelijkheid vertekent, maar bovendien op tragische wijze de stad Thebe
steeds verder de economische afgrond induwt.
In
de voorstelling worden de tragische en propagandistische trekken van het
westerse mediasysteem zichtbaar gemaakt.
De
politieke tragedie "Jeltsin Rex" is tenslotte geen klassieke
tragedie waarbij de mens niet aan zijn noodlot kan ontkomen, maar een
postmoderne tragedie, waarin de mens het onheil over zichzelf afroept. De
auteur beschrijft dat vanuit het inzicht dat de mens een dimensie kent van
vrijheid en willekeur en daarmee zijn geschiedenis ieder moment een andere
wending kan geven. Oedipoes/Jeltsin, tenslotte komt niet tot zelfinzicht, weigert
in ballingschap te gaan en kondigt nieuwe maatregelen af.
De
toneeltekst is hier niet autonoom, maar uitdrukking van de politieke
werkelijkheid. De ondertekst schuilt vaak niet in de tekst, maar in het beeld
en de kennis, die de gemiddelde kijker heeft over de politieke situatie in
Rusland.
D.
DRAMATISCHE LIJNEN
1.
Het stuk ontwikkelt zich langs twee lijnen. De Handeling in het verhaal van
Oedipoes en het Mediaverslag daarvan.
De
tragedie van de figuren zit hem in het dillemma.
Deze
pijn staat in en schrijnend contrast met de vrolijke extase van de media.
2.
Het hoogtepunt van de handeling is de bestorming van het Paleis en het
dramatische centrum ligt in het einde van
Akte
3, waarin Oedipoes zijn monoloog begint met de woorden "Handelen of niet
te handelen" en besluit om de "witte tempel" te veroveren.
3.
De media beoordelen de situaties vanuit het perspectief van Oedipoes. Zij maken
nauwelijks een ontwikkeling mee. Alleen het verhaal ontwikkelt zich en de
toeschouwer wordt zich steeds pijnlijker bewust van het feit dat de
mediaweliswaar een beschrijving vande werkelijkheid geven, maar welzeker
gekleurd.
4.
De kern van het tragische conflict zit hem in de omdraaiing van het beeld op de
politieke werkelijkheid in Rusland.
Diegenen,
die de democratie zeggen te willen invoeren, schaffen hem af en diegenen, die
hem zouden afschaffen vertegenwoordigen hem. Diegenen, die hem zeggen te
bevorderen, blijken hem te onderdrukken. De media is deel van deze tragische
cyclus.
E.
OPVOERINGSAANWIJZINGEN
De
bijgaande toneeltekst dient gelezen te worden in het perspectief van een
multidisciplinaire realisatie. De tekst is daarmee onderdeel van een artistiek
onderzoeksprogramma
dat
moet leiden tot een theatraal documentaire opvoering.
Beeld,
geluid, video en dia vormen een gronddimensie in de realisatie van het
evenement. De research in de archieven vormt het vertrekpunt van een verwerking
van het documentaire materiaal.
1.
TONEELBEELD
Het
toneelbeeld sober van vorm en kleur. Voorwerpen en kostuums zijn niet
"fake" of nagemaakt, maar zoveel mogelijk bestaand en het liefst oud
in natuurlijke kleuren.
(Zie
bijgevoegde platte grond).
2.
DEKOR
Op
de achtergrond staat een immens wit hoofd van gips en papiermache van Boris
Jeltsin. Eventueel staat het als standbeeld op een Korinthische pilaar. Het 3
meter hoge beeld is van onder achter en voor aangelicht met Halogeenlampen.
3.
KLEDINGONTWERP
De
basis van het kledingontwerp ligt in het contrast tussen de journalisten in
sobere mediakostuums in blauw en grijs enerzijds en de Klassiek Griekse
kleden anderzijds.
De
Griekse kleden bij de mythische personages zijn voorzien van Russische of
Sovjetsymbolen of kledingstukken.
4.
MUZIEK
Het
muziekontwerp bestaat uit Klassieke Russische muziek en Sovjetmuziek. Naast
bandmuziek zou er een Russische live-muzikant in de tempel kunnen worden
geposteerd, die naast muzikale interventies, de rol vande bezetters van de
tempel vormgeeft. Het Pantheon heeft een inleidende en uitleidende tune, die
bij elk nieuwsprogramma weer herhaald wordt.
5.
DIA EN VIDEO
Op
de Televisie-presetatietafel staat een monitor, die middels ene videoband paralllel
verslag geeft van de gebeurtenissen op in October 1993. Er zijn een aantal
diaprogrammas gecomponeerd. Een daarvan gaat over de het leven van Jeltsin.
G.
. VERLOOP VAN POLITIEKE GEBEURTENISSEN IN RUSLAND 1991-1993.
Juni
1991 De voorzitter van de Opperste Sovjet van Rusland, Boris Jeltsin, wordt
President van de deelrepubliek Rusland.
Roetskoi
wordt vice-president.
Juni
1991 Het parlement van Rusland wordt middels districtenstelsel direct
verkozen. In 70% van de gevallen zijn meerdere kandidaten. In de overige
gevallen kan men de kandidaat wegstrepen. Chasboelatov wordt voorzitter van
het parlement.
Eind
Juli 1991 Geheime bespreking tussen Gorbatsjov en Jeltsin over de nieuwe Unie
vormt de aanleiding voor de "coup".
19-21
Aug. 1991 Coup van zes leden van de regering olv.
Janajev.
Het Russisch parlement verschanst zich onder leiding van Jeltsinin het Witte Huis.
22
Aug. 1991 Gorbatsjov bedankt Russisch Parlement en wordt geprovoceerd door
Jeltsin met het decreet dat het verbod van de CPSU in Rusland invoert.
Er
begint een periode waarin de Deelrepublieken zich onafhankelijk verklaren en
Gorbatsjov probeert tot een nieuw unieverdrag te komen.
25
December 1991 Einde Sovjet-Unie. Rusland wordt souverein.
1
Januari 1992 Begin shocktherapie. Hyperinflatie en economische terugggang.
21
Sept. 1993 Onbindingsdecreet parlement op Televisie
24
Sept. 1993 Het kordon rond het Witte Huis
3
Okt. 1993 Demonstratie naar de televisietoren Ostankino
4
Okt. 1993 Ultimatum en Bestorming
10
Okt.1993 Jeltsin trekt zijn belofte tot presidentsverkiezingen om in Juni 1994
verkiezingen te houden in.
December
1993 Nieuwe Doema gekozen.
De
Pro-Jeltsin partijen verliezen.
Zjirinovsky
verkrijgt 25% van de stemmen.
De
president krijgt door een grondwetswijziging uitgebreide bevoegdheden, Rusland
krijgt een grondwet op basis van presidentieel bestuur.