Pers

Interview in de Gelderlander 14 september 2017

 

Gevaarlijke romantiek in 1914, NHD, 18 augustus 2017

Lachen om de eerste wereldoorlog, Faralda Houthuijsen

 

14-18 WO 1 ACHTER DE HOLLANDSE WATERLINIE

THEATER NOMADE

★★★☆☆ MUZIEKTHEATER

21 SEPTEMBER 2016 - HEMBRUGTERREIN, ZAANSTAD - SPEELLIJST

KLEINE FEITEN UIT DE GROTE OORLOG

Door Max Arian gepubliceerd 22 september 2016

Als het gaat om oorlogen in het theater scoort de Trojaanse Oorlog nog altijd verreweg het hoogste (in tientallen opera’s en ook de fascinerende Troje Trilogie van Koos Terpstra – binnenkort weer op de planken). De Tweede Wereldoorlog (Anne, Soldaat van Oranje) steekt daar maar pover bij af. En de Eerste Wereldoorlog, daar hoor je bijna nooit iets over (op de prachtige objectvoorstelling De Grote Oorlog van Hotel Modern na). Zinnig dat Ab Gietelink met zijn Theater Nomade nu een voorstelling aan deze ‘Grote Oorlog’ wijdt, die heel toepasselijk te zien is in tien verschillende forten van de onoverwinnelijk geachte Hollandse Waterlinie.

De voorstelling 14-18 WO 1 achter de Hollandse Waterlinie begint en eindigt met een vredesconferentie. We zien eerst filmbeelden uit 1913 toen in Den Haag het Vredespaleis werd geopend met een vredesconferentie waar allerlei vrome beloften werden gedaan. ‘Het Vredespaleis is geopend. De oorlog kan beginnen.’ was het sarcastische commentaar van de links-anarchistische voorman Ferdinand Domela Nieuwenhuis.

Aan het einde van de voorstelling zien we beelden van de vredesconferentie in Versailles van 1919, die evenmin vrede bracht, maar de opkomst van het nazisme in Duitsland en dus de Tweede Wereldoorlog. Na de beelden van glunderende heren zien we hoe een levend en vlammend hakenkuis zich vormt in een stadion met fakkeldragende atleten. Dit einde is nog sarcastische dan het begin.

De Eerste Wereldoorlog in nog geen anderhalf uur, dat betekent natuurlijk dat je met zevenmijlslaarzen door de geschiedenis moet stappen en je heel erg moet beperken. Dat gebeurt hier doordat gefocust wordt op de impact van de oorlog op het neutrale Nederland, dat buiten de oorlog wist te blijven. Alles wordt bovendien gezien vanuit twee redacteuren van het sociaaldemocratische dagblad Het Volk: de beroemde politieke tekenaar Albert Hahn en een (fictieve?) ambitieuze journalist met de naam Jacob Domela, die zegt dat hij een zoon van de grote Domela Nieuwenhuis is.

Sommige episoden zijn bekend – de executie van Mata Hari als spionne, de vlucht van de Duitse keizer naar Nederland. Maar er zijn ook persoonlijke bekentenissen van militairen. Over hoe het is als je voor het eerst een mens doodt. En hoe het na een jaar routine heeft kunnen worden. En er zijn onthullende details. De rol van de Nederlandse houwdegen generaal Snijders bijvoorbeeld, die duidelijk pro-Duits is. De oer-Nederlandse Anthony Fokker, over wie een vorige voorstelling van Nomade ging, blijkt een belangrijke bijdrage te hebben geleverd aan de opbouw van de Duitse luchtmacht (‘Er was geen vraag meer naar burgervliegtuigen, ja, dan bouw je oorlogsvliegtuigen…’). Een andere Nederlandse fabrikant werd schatrijk door de productie van ‘het troostende geneesmiddel’ cocaïne (‘We werken eigenlijk net als het Rode Kruis, we leveren aan alle partijen…’).

Interessant is ook, dat in de gesprekken tussen Albert Hahn en zijn collega van Het Volk veel echte debatpunten aan de orde komen, die soms actueel aan doen. Gaat deze oorlog kort of lang duren. Betekent dit de ineenstorting van Europa. Mag je kiezen tegen Duitsland, zoals De Telegraaf doet, of breng je dan de Nederlandse neutraliteit in gevaar. Wat betekent de communistische revolutie in Rusland. Maakt de sociaaldemocraat Troelstra een kans met zijn tien belangrijke eisen, zoals vrouwenkiesrecht en de achturige werkdag.

Film- en geluidsopnamen worden effectief gebruikt. Acteur Marcel Schouwstra zingt à la Louis Davids bekende en onbekende mobilisatie- en cabaretliedjes uit de eerste decennia van de twintigste eeuw. De muziek van Geleijn van der Ham (accordeon) en Gottfrid van Eck (klarinet en saxofoon) is heel sfeervol. Ab Gietelink zelf heeft zijn documentaire teksten in een smaakvolle combinatie van houten meubels uit het begin van de vorige eeuw geplaatst. Tijdens de hele voorstelling hangt aan de linkse kant van het decor een portret van Karl Marx, aan de rechtse kant een portret van Koningin Wilhelmina. Wilhelmina won het in 1918 van Troelstra. Karl Marx lijkt haar daarop woedend aan te kijken.

Foto: Maria Bergshoeff


 

14-18 'Holland achter de Waterlinie', film en muziektheater
over WOI op fort Spijkerboor

Beemster, 8 september 2016

"Dit is de mooiste geschiedenisles, die je ooit hebt meegemaakt", zei een vader tot zijn plm. 12 jarige zoon op donderdag 7 september na het bijwonen van film-, muziektheaterproject '14-18 WOI Achter de Hollandse Waterlinie' op Fort Spijkerboor. Hij zal zeker niet de enige zijn geweest, die in pakweg 1.5 uur ademloos een voorstelling door Ab Gietelinks Theater Nomade.nl bijwoonde over de vreselijke Eerste Wereldoorlog, waarbij meer dan 35 miljoen doden te betreuren waren.
In alle forten van de Stelling van Amsterdam waren tijdens de Mobilisatie in 1914 vele duizenden militairen opgeroepen, die met de handen in de schoot wachtten op een oorlog die er niet kwam. Nederland bleef immers neutraal, hetgeen niet wil zeggen dat ons land geheel onberoerd bleef.

 

Ledigheid voor de landwachters
Niet minder dan één 1 miljoen Belgen vluchtten naar ons land , want Kaiser Wilhelm had dit België als aanvalsroute gekozen. Hij kreeg in Nederland merkwaardigerwijs asyl toen de kansen voor zijn keizerrijk keerden.
De landwachten in het fort verveelden zich te pletter door het nietsdoen, maar ze lazen wel de kranten en hadden dus genoeg tijd om de toestand in de wereld te becommentariseren. Om ze bezig te houden werden wel culturele activiteiten gehouden en van soms zeer hoog niveau, want de dienstplichtige soldaten waren niet allemaal 'Jan met de pet'. Vandaar dat in deze voorstelling muziek als vrolijke, maar navrante noot was ingebed.

De voeding voor hun gesprekken werd door de kolommen van het socialistisch blad 'Het Volk' toegediend door journalist Domela en van ijzingwekkende tekeningen door de befaamde cartoonist Albert Hahn. Domela en Hahn onderhielden nauwe contacten. Waar de journalist gesprekken voerde met een politicus of fabrikant van bedenkelijke producten, tekende Hahn zijn cartoons als een huiveringwekkende aanklacht tegen politiek en kapitalisme. Dat alles gaf genoeg stof om de ledige uurtjes op het fort weg te laten weg tikken.
Hahn overleed nog voor het einde van de oorlog in 1918; Domela Nieuwenhuizen, wiens portret op de set aanwezig was, in 1919. 

Maar intussen rolde de Grote oorlog over heel Europa heen, marcheerden troepen over de wegen, werden kanonnen gericht op dorpen en steden en in de loopgraven werden de soldaten in de loopgraven bij duizenden tegelijk neergemaaid. Dat angstige nieuws moet op dit en de andere forten van de Stelling van Amsterdam onderwerp van gesprek zijn geweest.
Unieke filmbeelden uit die tijd werden op drie grote schermen vertoond en indrukwekkend waren de teksten en liedjes die afwisselend door de vier artiesten Ab Gietelink, Marcel Schouwstra. Godfrid van Eck (klarinet) en Gelijn van der Ham (accordeon) werden neergezet, ondersteund door een 'Mexicaanse hond', morseseinen, een paukenslag, of ratelende typmachines.

En dat alles op die heerlijke zoele zomeravond op fort Spijkerboor, waar vliegjes hun dans deden rond de vloedlichten en de natuur zich steeds meer in zichzelf terugtrok en zweeg... Het publiek op de volle tribune zag bij het invallen van de duisternis al snel de wuivende grashalmen op de muur van het fort niet meer, maar de schaduwen van de artiesten die als geesten langs de getraliede ramen kropen. Een beter decor was ondenkbaar voor deze voorstelling. De intimiteit, die de voorstelling opriep deed de toeschouwers gewillig meezingen met liederen als 'Makkers komt op ten strijde', 'O, wat is het fijn bij de soldaten...' of meeneuriën met het Duitse volkslied, dat toevallig wel van de grote companist G.Haydn is.

De voorstelling eindigde in een wellicht nog grotere chaos dan in de oorlog al was geweest. Temidden van de verwoestingen stond in veel landen het volk op tegen de regeringen en eisten betere sociale voorzieningen 'Wij eischen!' en dat was nog nooit eerder gebeurd.

Het was een reis in de tijd en tevens een prachtige geschiedenisles, die Ab Gietelink en zijn cast het publiek voortoverden.Theater Nomade zal in september en oktober nog op vijf andere forten van de Stelling van Amsterdam het verhaal over WOI laten beleven. Wie een voorstelling wil bijwonen kan de site www.theaternomade.nl aanklikken

 

goto: | top |