Programma

14-18,  WO 1 ACHTER DE HOLLANDSE WATERLINIE

 

      

 

I FILM EN MUZIEKTHEATERVOORSTELLING OP ERFGOED-FORTEN.

Het project bestaat uit een film- en muziektheater voorstelling begeleid door een expositie met documentaire. Het verhaal speelt zich af in de 1e Wereldoorlog.  Het theaterproject zal met steun van schouwburgen op een serie geselecteerde forten van de Stelling van Amsterdam en de Hollandse Waterlinie worden uitgevoerd.

1. NEDERLAND EN DE 1E WERELDOORLOG
Tussen 2014 en 2018 valt de 100-jarige herdenking van de 1e Wereldoorlog en daar is in Europa uitgebreid aandacht voor.  Hoewel Nederland door haar neutraliteit buiten het strijdgewoel wist te blijven waren de forten gemobiliseerd in afwachting van de oorlog, die nooit kwam. Het asiel dat de Duitse keizer in 1918 kreeg in het Utrechtse Doorn is het bekendste, maar ook de
vliegtuigfabrieken van Anthony Fokker in Duitsland en de
dubbelspionage van Mata Hari tekenen het pragmatisme en controversiële van de Nederlandse positie in de 1e Wereldoorlog. De Nederlandse sympathie was in de 1e Wereldoorlog anders dan in de 2e Wereldoorlog.  Een belangrijk deel van de Nederlandse bevolking en bestuur stonden door de Boerenoorlog tegen de Engelsen in Zuid-Afrika vijandig tegenover Groot-Brittannië. Frankrijk werd gezien als een koloniale rivaal en een potentiele bedreiging van ‘Ons Indië’. Het koningshuis, politiek en legerleiding waren mede door persoonlijke relaties in belangrijke mate  Duits georiënteerd. De zorg voor een Britse aanval was dan ook minimaal zo groot als voor een Duitse inval. De Nederlandse politiek wist echter door behendig diplomatiek manoeuvreren haar neutraliteit te bewaren.

2. STELLING VAN AMSTERDAM
Tussen 1880 en 1914 werd naar buitenlands voorbeeld een stelling met forten rond Amsterdam gebouwd, die in oorlogstijd de hoofdstad als laatste bastion moest beschermen. De 135 km lange Stelling van Amsterdam onderscheidde zich van buitenlandse ‘reduit’ stellingen als bijvoorbeeld Antwerpen, door het typisch Hollandse verdedigingsmiddel ‘inundatie’ (onder water zetten).

In een ring van ongeveer 15 km van Amsterdam konden grote delen akkerbouw en weiland enkele decimeters onder water worden gezet. Daarmee werd het de vijand onmogelijk gemaakt om met zwaar wapentuig en manschappen over de grond binnen te komen zonder in sloten en in de modder vast te komen zitten. Tegelijk was het water te ondiep voor botenvervoer. De 42 forten dienden om de hoger gelegen uitvalswegen en spoorwegen af te sluiten. De Stelling heeft nooit effectief gefunctioneerd hoewel men kan vertogen dat hij een ‘afschrik’rol heeft gespeeld bij het bewaren van de neutraliteit. Na de 1e Wereldoorlog werd de Stelling in 1922 formeel opgeheven. De vergrote vuurkracht van de artillerie en de komst van vliegtuigen in de 20e eeuw maakten de Stelling achterhaald. De forten kregen daarna diverse bestemmingen. In 1996 werd de Stelling van Amsterdam Unesco-werelderfgoed (20 jaar).



3. DE HOLLANDSE WATERLINIE
De Hollandse Waterlinie (85 km) loopt van het Muiderslot aan de Zuiderzee tot aan Slot Loevestein en de Biesbosch. De Oude Waterlinie bestond al in de 17e eeuw en zou in het rampjaar 1672 effectief zijn geweest om de Franse legers ervan te weerhouden het gewest Holland binnen te vallen. Na de Napoleontische tijd werd tussen 1815 en 1914 de Nieuwe Hollandse Waterlinie gebouwd met 58 forten, die voor een belangrijk deel nog bestaan. 

  


 

II VOORSTELLING WERELDOORLOG

De voorstelling heeft als thema ‘Nederland in de 1e Wereldoorlog’. Zij toont het publiek naast de voorstelling tevens het fort en maakt de historie van de ‘Vesting Holland’ met haar waterlinies voelbaar.

1.PROLOOG: BEZICHTIGING FORT EN EXPOSITIE (30 min)
Bij aankomst heeft het publiek de mogelijkheid langs een expositie met 1e Wereldoorlog beelden en artefacten, fotomateriaal en teksten door het fort naar de theaterzaal of locatie te worden geleid. De binnenruimte is ingericht met een tribune en speelveld, waarbij het decor tevens expositieruimte is. Muziek uit de jaren 10 en filmmateriaal uit de 1e Wereldoorlog.  In sommige gevallen is de bezichtiging van fort en expositie met begeleiding.

2.VOORSTELLING  (75 min)
De 1e Wereldoorlog. De Europese grootmachten voeren een vernietigende loopgravenoorlog, die  miljoenen slachtoffers eist.  Het neutrale Nederland is een eiland in deze vernietigende storm van geweld. In de bunkers van de Stelling van Amsterdam en de Hollandse Waterlinie wachten Nederlandse  militairen jarenlang in spanning af op de oorlog die nooit komt. De Europese grootmachten respecteren de Nederlandse neutraliteit.

Rondom Nederland stort Europa zichzelf in de afgrond. Wat zijn de dagelijkse handelingen van die Nederlandse militairen in de forten?  Waarover gaan hun gesprekken en verveling?   De krantenartikelen en radioberichten van de loopgravenoorlog. Koortsachtig militair overleg. De berichten over revolutionaire bewegingen en vallende keizerrijken komen via, telegraaf, kranten, telefoon, foto’s en filmbeelden binnen. Een brief van huis, een oefening of militair overleg met de commandant of met het ministerie. Een radiobericht van het front in Noord-Frankrijk. Foto’s  en filmfragmenten uit de 1e Wereldoorlog en zwart-wit foto- en filmfragmenten van de Stelling van Amsterdam en de Hollandse Waterlinie.

Het hoofdpersonage/verteller in het theaterstuk  is redacteur bij het pacifistisch-socialistische tijdschrift ‘De Notenkraker’. Een blad dat bekend werd door de politieke tekeningen van Albert Hahn, wiens persoon en werk een rol zal spelen in het plot. De Notenkraker begon als zondagsblad van de socialistische krant Het Volk.  

De redacteur geeft krantenverslag uit de forten en treedt in contact met illustere Nederlanders die in WO 1 een rol hebben gespeeld. Generaal Snijders, die in het geheim pro-Duits adviseerde. Koningin Wilhelmina, die in de storm van de oorlog de neutraliteit van het koninkrijk wist te bewaren. Mata Hari, die in 1917 in Parijs op verdenking van dubbelspionage werd gefusilleerd. Anthony Fokker, die duizenden superieure Duitse jachtvliegtuigen in het Noord-Duitse Schwerin liet bouwen en SDAP leider Troelstra, die op het punt stond in 1918 de revolutie uit te roepen.

Acteurs en Musici spelen in wisselende kostuums het dramatische verhaal van de 1e Wereldoorlog. 

 


  

3. FOTO- EN FILMMATERIAAL
Foto’s en filmfragmenten worden zoveel mogelijk chronologisch in het historische levensverhaal ingepast. Naast documentair filmmateriaal over de WO I, zullen we ook dramatisch en komisch filmmateriaal inzetten.



Al deze losse filmfragmenten worden aan elkaar gesmeed tot een raamvertelling met verschillende genres: journaal, documentaire, drama en komische slapstick. Deze fragmenten werden in het tijdperk van de zwijgende film door een zgn. explicateur (filmverteller)  kunstig aan elkaar gepraat en van commentaar voorzien.

4. MUZIEK EN GELUIDSEFFECTEN
De live muziek tijdens filmfragmenten en theaterspel wordt zoveel mogelijk gekozen op basis van het tijdsbeeld en geografie. Daarom wordt er uit verschillende bronnen geput, o.a. Nederlandse en Europese amusementsmuziek uit de eerste decennia van de 20e eeuw.

Maar ook werken van componisten als Igor Stravinsky, Dimitri Sjostakovitsj, Kurt Weill, Claude Debussy en Bela Bartok waarin de overgang van late romantiek naar de moderne, avant-gardistische stijl of vroege jazz te horen valt.

Daarnaast ontbreken (protest)liederen als ‘Het wijnglas’ en ‘Mensch, durf te leven’ van Dirk Witte niet; ze verklanken op bijzondere wijze het tijdsgevoel van toen. Liederen en muziek groeien in de loop van de voorstelling a.h.w. mee met de ingrijpende veranderingen in de wereldgeschiedenis die tijdens zijn leven plaatsvonden.

De geluidseffecten bij de zwijgende filmbeelden worden live uitgevoerd,  L’historre du Soldat, de fameuze compositie van Strawinsky op basis van een libretto van Ramuz (1918) werd al eens door Nomade op kleine schaal 1-malig gepresenteerd. Nomade presenteerde met de  musici Gottfrid van Eck en Geleijn van der Ham in 2014 en 2015 muziektheatervoorstelling Amthony Fokker.

Zij zal in dezelfde samenstelling  muziek, tekst en zwart-wit oorlogsfilmbeelden uit de 1e wereldoorlog opnieuw uitvoeren.

5. TONEELBEELD
Op het achtertoneel hangt een projectiedoek met aan de zijden 1e Wereldoorlog meubilair, een schrijfmachine en een oude grammofoon. Op het voortoneel een te verplaatsen ouderwetse jaren 20 microfoon voor de liederen. De muzikanten zijn gekleed als WO1 militairen en bekende hoogwaardigheidsbekleders. De rollen worden gespeeld in specifieke kleding van de tijd.

 

 

 

ENKELE PERSREACTIES OVER THEATER NOMADE

‘Oude Prachtfilm… creatieve geluidstechniek.-- spreekt vanuit alle hoeken van het toneel tot    de verbeelding’ Stentor (over Fokker)****

“Boeiende effecten in oeroude toneeltraditie”, (over Gijsbrecht) NRC

’Conventionele Hamlet overtuigt”, Volkskrant

“Bevlogen toneel in Max Havelaar”, NRC

“Een wonderlijke 'Gijsbrecht' scoort in de Laurenskerk”, AD 

‘Het werkt als een verrassingsaanval, zo bijzonder’’(over Neerlands Trots) NRC  ****

 

goto: | top |